«Калі са мной у адказ размаўляюць па-руску, я стаўлюся з паразуменнем»: белорусскоязычные люди о том, почему решили разговаривать на белорусском

Н.Ц. — Дакладны момант, калі вырашыла, што жадаю размаўляць у штодзённым жыцці па-беларуску, я не памятаю. Падаецца, гэта было ў 11 класе. Але дакладна разумею, што паўплывала на з’яўленне такога жадання. Па-першае, у гэты час я перыядычна трапляла на розныя беларускамоўныя суполкі ў ВК. Гэта былі суполкі музычных гуртоў, культурных аб’яднанняў (накшталт «Будзьма»), суполкі з цікавымі фактамі па гісторыі і культуры. Мне неверагодна падабалася, што ў гэтых беларускамоўных супольнасцях кіпіць жыццё. То-бок складвалася ўражанне, што беларускамоўнае асяроддзе — гэта вельмі «дзьвіжовае» асяроддзе, у якое я вельмі жадала трапіць.
Па-другое, значна на мой выбар паўплывалі ўрокі беларускай літаратуры. 10−11 класы — гэта самыя клёвыя творы ў праграме: ад класічных твораў да сучасных спроб празаікаў і паэтаў. Я апантана чытала Караткевіча і Быкава, далей атрымалася трапіць на сустрэчу з з Разанавым, а яшчэ ў той год памёр Барадулін — я равела паўвечара. Падвынікую: літаратура — гэта асобны, вельмі значны бок, які і зараз вельмі ўплывае на мяне як на беларускамоўную дзяўчыну.
І нарэшце, па-трэцяе, мне пашчасціла мець каля сябе некалькі класных настаўнікаў - настаўніца беларускай мовы і літаратуры і педагог дадатковай адукацыі, якая праводзіла гурток па вязанні (але па адукацыі яна гісторык). Гэтыя жанчыны апасродкава, самі таго не ведаючы, дапамагалі фарміраваць маё стаўленне да белмовы. Як? Праз цікавыя гісторыі пра мову і літаратуру, праз сваё асабістае захапленне дзеячамі культуры і мастацтва.
Але на штодзённую беларускую мову я перайшла толькі ва ўніверсітэце. Я пайшла на курсы «Мова нанова» і пачала спрабаваць размаўляць са сваімі аднагрупнікамі і выкладчыкамі.

Ю.А. — У сям'і ўсе валодаюць беларускай мовай. У мяне заўсёды быў прыклад: дзядуля і цётка размаўлялі на ёй штодзень, тата — пісаў на ёй як журналіст. Я з дзяцінства хацела размаўляць па-беларуску і нават паспрабавала гэта зрабіць у 5 гадоў. Але нешта пайшло не так.
Другая спроба адбылася на 1-ым курсе ва ўніверсітэце і была паспяховай. На другім тыдні навучання аднагрупніца спытала, у якой школе я вучылася: беларускамоўнай ці рускамоўнай. «Беларускамоўнай». А яна: «Чаму тады па-руску размаўляеш?». І ў мяне як шчаўчок галаве прагучаў: «А я магу!». І вось, ужо 5 гадоў прайшло, як размаўляю цалкам на роднай мове.

Ю.К. — Калі я вучылася ва ўніверсітэце, пачала актыўна вандраваць і ўбачыла людзей, якія маюць свае мовы і актыўна імі карыстаюцца. Яшчэ ў старэйшай школе з урокаў гісторыі я вынесла глыбіню і важнасць беларускай мовы ў нашай культуры, яна звязвае нас з продкамі, мова гэта тое, што было на гэтай зямлі шмат стагоддзяў і дзякуючы ёй беларусаў немагчыма было зблытаць з іншымі народамі. Потым у Беларусі я пазнаёмілася з чалавекам, які стала размаўляў па-беларуску і ў мяне гэта выклікала захапленне, павагу, і мне захацелася таксама размаўляць па-беларуску.
Спачатку, праз сацсеткі я знайшла аднадумцаў, хто адчуваў неабходнасць навучыцца добра размаўляць. Мы пачалі сустракацца і проста стасавацца на розныя тэмы, выбіралі іх загадзя, рыхтавалі цікавыя даклады, абмяркоўвалі навіны, гулялі ў гульні. Так я знайшла новых сяброў, з якімі мы пачалі ездзіць па фестывалях, спасцігаць беларускую культуру і праводзіць час у размовах на роднай мове.
Ужо больш за 10 гадоў я і беларуская мова разам:) Спачатку я размаўляла сярод аднадумцаў, потым стварылі сям’ю з такім жа аматарам паразмаўляць на роднай мове. Вось ужо 5 гадоў я карыстаюся беларускай мовай паўсюль: у крамах, паліклініках, з сябрамі, на працы. І калі напачатку, я сутыкалася з хамствам у мой бок за выкарыстанне беларускай, зараз гэта суцэльны пазітыў. Думкі здацца ў мяне даклална не ўзнікала, бо прыстойны беларус ніколі не абразіць за мову, а ісці на ланцугу ў хамаў няма падставаў. Сёння я лічу ўмовы для пераходу на беларускую проста ідэальныя. Людзі падтрымліваюць паўсюль, дзякуюць за мову, усміхаюцца, імкнуцца падтрымаць размову па-беларуску.

Н.Ц. —Упершыню я вырашыла паспрабаваць перайсці на беларускую 21 лютага 2014 года. Я даведалася, што ў гэты дзень святкуецца Міжнародны дзень роднай мовы. Ну грэх было менавіта ў такое свята не паспрабаваць сябе ў беларускай. Але ў мяне не атрымалася, я не змагла пераадолець свой псіхалагічны бар’ер. Менавіта таму амаль цэлы дзень у школе я маўчала, нават на рускай мала размаўляла. Мне было вельмі сорамна перад сабой. Праз гэты бар’ер я цягнула з пераходам яшчэ паўгады. На той момант мяне ўсе ведалі як рускамоўную. І мяне пужалі думкі пра тое, што людзі пра мяне падумаюць, якія пытанні я буду чуць ад іх.

Ю.А. —Не магу сказаць, што лёгка, але і не складана. На мове я размаўляла свабодна, успамінала толькі слова паскладаней. Хутчэй было цяжка сутыкнуцца з нейкім унутраным страхам, што ніхто не прыме і з рэакцыяй блізкіх сяброў, нават знаёмых. Псіхалагічна складана пераключыцца, бо ты як бы пазнаеш іншую частку сябе. Уяві, размаўляць 17 гадоў па-руску і так рэзка ўсё перабудаваць. Зараз, калі натыкаюся на ранейшыя перапіскі, да перахода, то там зусім іншы чалавек. Юля тады і зараз — розныя.

Н.Ц. —На беларускай. Але так было не адразу. У перыяд пераходу з рускай на беларускую я ў галаве перакладала. Безумоўна, гэта зрабіла пэўныя адбіткі на маёй беларускай. Але я з гэтым працую:)

Ю.А. — Ніколі не заўважаю. Думкі - такая рэч, за якую не ўхапіцца. Мне здаецца, што па-беларуску. Але я ведаю, што калі эмоцыі валодаюць нада мной — я пераходжу на трасянку, размаўляю так, бо мозг «адключаецца». Адпаведна і думаю я часам на трасянцы.

Ю.К. —Думаю я на трох мовах. Больш па-беларуску, яна ў мяне ў аўтаматычным рэжыме ўжо

Н.Ц. —Не, я паважаю выбар кожнага чалавека адносна мовы. Мяне крыўдзіць, калі беларусы настойваюць, каб я пераходзіла падчас гутаркі з імі на рускую. Я жадаю, каб мову маіх зносін паважалі. Я ж не прашу, каб мае суразмоўцы карысталіся ў камунікацыі са мной беларускай, вось і вы паважайце мяне — не прасіце. Іншы выпадак, калі чалавек мяне не разумее (ён грамадзін іншай краіны). У такіх сітуацыях я імкнуся размаўляць простымі выразамі, ці магу перайсці на рускую/ангельскую.

Ю.А. — Мяне зусім не крыўдуе, што хтосьці адказвае на рускай. Гэта права кожнага чалавека, вельмі складаная і тонкая рэч. Як у душу залезці. Хутчэй, мне становіцца вельмі прыемна, калі адказваюць па-беларуску. Асабліва незнаёмыя людзі. Адразу такое ўзрушэнне ў душы, цеплыня, радасць:)

Ю.К. — Калі са мной у адказ размаўляюць па-руску, я стаўлюся з паразуменнем. Самае непрыемнае, гэта калі ў непрыстойнай манеры нехта заклікае размаўляць на «нормальном языке». На такіх людзей я рэагую абыякава, бывае бракуе некаму выхавання, розуму, адукацыі, што паробіш. Не можа грамадства складацца з адной інтэлігенцыі. Калі ж нехта просіць культурна нешта перакласці, патлумачыць, я ніколі не адмоўлюся.

Н.Ц. —На жаль ці на шчасце, беларускмоўнасць ніяк не ўплывае на поспехі ці няўдачы ў маёй прафесіі. Але першае месца працы па спецыяльнасці (я піяр-спецыяліст) атрымала праз белмову: працадаўцу неабходзен быў на праект беларускмоўны стажор.

Ю.А. — Беларускамоўнасць плюс, бо я працую ў беларускамоўным выданні, непасрэдна з беларускай мовай і на ёй. Здаецца, гэта нават не бонус. Гэта я захацела ўладкавацца на такую працу, дзе магу адчуваць сябе цалкам сабой. І мне пашанцавала, што прынялі туды:)

Ю.К. — Беларускамоўныя гіды сёння карыстаюцца папулярнасцю, я гэта бачу, тут валоданне мовай нават неабходнасць. Але праз кавід я зараз перайшла працаваць у ІТ і на новай працы карыстаюся ўжо беларускай і англійскай мовамі. За месяц у новай сферы з новымі калегамі, адчула толькі цікаўнасць і павагу з іх боку. Нехта дзяліўся, што пачаў чытаць кнігі па-беларуску, нехта, што марыць пачаць размаўляць, іншыя адразу адказвалі па-беларуску, хоць і карыстаюцца рускай у паўсядзённым жыцці ці проста сталі выкарыстоўваць асобныя беларускія словы.

Н.Ц. —Некалькі месяцаў таму я жадала зняць кватэру. Калі я патэлефанавала, першае пытанне, якое я пачула: «Почему вы говорите по-белорусски?». Я адказала, што заўсёды карыстаюся беларускай. На гэта мой суразмоўца павесіў слухаўку.
Другі выпадак адбыўся падчас уладкавання на працу. Я прышла на сумоўе ў адну гандлёвую сетку (гэта было самае кароткае сумоўе ў маім жыцці). Я пачала распавядаць пра сябе. Мяне спыніла HR і папярэдзіла, што карпаратыўная культура іх кампаніі не прадугледжвае карыстанне беларускай мовай. Безумоўна, у карпаратыўным кодэксе нічога такога не прапісана (і не можа быць прапісана). На гэта я папрасіла прабачэнне за тое, што змарнавала іх 2 хвіліны часу, і выйшла.

Ю.А. — Дзіўныя рэакцыі ёсць пастаянна. Хтосьці проста глядзіць са здзіўленнем, хтосьці словамі кажа («о, вы па-беларуску размаўляеце!»). З негатыўнага — аднойчы мне сказалі прыкладна: «я, значит, с вами по-русски, а вы со мной так!». Часта пытаюць, ці працую я настаўніцай:)
Ну і любімая рэакцыя — пытанне «А чаму ты размаўляеш па-беларуску?

Ю.К. — З цікавага нешта не прыгадваецца… Але атрымоўваю шмат пазітыўных рэакцы: могуць падарунак які ў краме зрабіць, ці зніжку, напрыклад:)